जळी स्थळी काष्ठी पाषाणी- अव्याहत धावणारी........

आमच्या बाबांना मी नेहमी या गोष्टीवरून रागावत असते. पण खरे सांगू का त्यांची त्यामागची भूमिका मला पटलेली आहे. त्यांच्या वयाकडे पाहता मात्र त्यांनी असे करू नये या मतावर मी ठाम आहे. अमुक दिवशी प्रवास करायचा हे जर ठरलेले असेल तर कुठले वाहन हे ठरले व त्याचे रिझर्वेशन केले की डोक्याचा एक ताप कमी. परंतु बाबांना काही केल्या हे पटत नाही. त्यांचे आपले ठरलेले उत्तर, " अग, इथे दहा मिनिटांवर तर आहे स्टँड. जाऊन उभे राहायचे. ठाणा-मुंबईला जाणाऱ्या गाड्या एका मागोमाग एक चालूच असतात. जी मिळेल ती घ्यावी आणि निवांतपणे जावे. ही बुकिंगची भानगड म्हणजे, एकतर आधी जाऊन तिकिटे काढून आणा. ( रिक्शाला पैसे फुकट घालवा वर वेळही ) मग रिझर्वेशन केलेय म्हणजे वेळेवर जायला हवे नाहीतर गाडी जाईलच शिवाय पैसेही जातील. या भीतीने सारखी घाईघाई करत राहायचे. त्यापेक्षा हे कसे सुटसुटीत. आपल्या मर्जीनुसार आवरले की निघावे, मिळेल त्या गाडीने शांतपणे जावे. काय? " त्यांच्यासमोर बोलायची सोय नाही पण छोट्याछोट्या प्रवासांकरिता बाबांचे म्हणणे पटते मला.

गेल्या दोन वर्षात चार वेळा मायदेशी गेले होते त्या प्रत्येक फेरीत, मनात आले की उठायचे अन सुटायचे या बाबांच्या आवडत्या तत्त्वानुसार मी बराच प्रवास केला. आगाऊ बुकींग करून हाच प्रवास करायला मला आवडले असते हे खरेच पण तसे न केल्याने भयंकर कटकट झाली, वैताग वैताग आला असे सुदैवाने एकदाही न झाल्याने माझी भीड चेपत गेली व हे समीकरण मला आवडून गेले. मात्र या सगळ्याचे निम्मे श्रेय बाबांना असले तरी दुसऱ्या अर्ध्या श्रेयाच्या हकदारामुळे हे जमणे शक्य झाले व पटलेही. तो हक्कदार म्हणजे, " लाल डब्बा+एशियाड "

संपूर्ण महाराष्ट्रातील लोकांना कुठूनही कुठेही जोडणारी, गोरगरीबांना परवडणारी, स्वस्त व मस्त अत्यावश्यक सेवेत मोडणारी एसटी महामंडळाची अव्याहत चालणारी सेवा. पंचवीस-तीस वर्षांपूर्वी आजच्या सारख्या खाजगी सेवांचा भडिमार नव्हता. मुंबई-गोवा व मुंबई-कोल्हापूर मार्गावर चालणाऱ्या कोंडूस्कर, नीता व चौगुले यासारख्या काही बसेस सोडल्या तर सर्वत्र एशियाड व लाल डब्बा यांचाच मुक्त संचार होता. एसटी महामंडळाला मानायलाच हवे याबाबतीत. नकाश्यावर सोडाच पण तालुक्याच्या ठिकाणी विचारले तर तिथेही, " अवो , लयी लांब हायसा त्यो पाडा. तुम्ही काहून जाऊन राहिल्ये? गाडी बी नीट जाईना तथवर." अशा रिमोट जागीही लाल डब्बा मात्र जाते. कोंकणातले कुठलेही गाव घ्या, अगदी कुठच्या लांबच्या डोंगर माथ्यावर का असेना दिवसातून दोनदा तरी धुरळा उडवीत जोरात आवाज करीत फर्रर्रर्रर्रदिशी येऊन हमखास थांबेल. एकदम भरवश्याची. आता कधी कधी म्हणीप्रमाणे टोणगा देईलही पण अशा वेळा तुरळक.

लाल डब्बा म्हणजे तुमच्या गंतव्य स्थानापासून अंतिम विसाव्यापर्यंत वाटेत जे जे गाव लागेल तिथे जाऊन त्यांचा पाहुणचार घेणार, ख्याली खुशाली विचारणार. काही पाहुणे हवाली करणार तर काही सोबत घेऊन पुन्हा मार्गाला लागणार. त्यामुळे अगदी आडबाजूला गाव असेल किंवा भरपूर वेळ असेल तर लाल डब्ब्याने प्रवास कराच. जर सरळसोट मुंबई-नाशिक, मुंबई-पुणा जायचे असेल तर मात्र एशियाड जास्त प्रिफरेबल. बहुतेक सगळेच शेवटच्या थांब्याला उतरणारे. नाशकात शिरले की हा नाका तो नाका थांबत जाईल पण तोवर नाकासमोर. उगाच वाकडी वाट नाही. ठाणे-नाशिक तुमचे लक थोडे जोरावर असेल तर साडेतीन तासात महामार्ग टच. पुढच्या दहा मिनिटात घरात.

एसटी महामंडळाचे सगळ्यात जास्त कौतुक मला वाटते ते म्हणजे ते ' बेइमान ' नाहीत. तुम्ही एशियाडने प्रवास करत असा नाहीतर लाल डब्ब्याने, एकदा का तिकीट फाडले की ते तुम्हाला नेऊन पोचवणारच. मग मध्ये बस बंद पडो का टायर पंक्चर होवो. रात्र असो किंवा दिवस, ते कुठल्याही प्रवाशाला वाऱ्यावर सोडून जाणार नाहीत. नाहीतर हे वोल्वो वाले व आजकालचे खाजगी एसी बसेसवाले, बस बंद पडली की सगळे प्रवासी रस्त्यावर उभे. मग रात्र आहे का पाऊस आहे यांना त्याचे सोयरसुतक नाही. इतके पैसे देऊन सुरक्षितपणे इच्छित स्थळी पोचूच याची शाश्वती नाहीच. यांची बसेस हाकण्यातली बेदरकारी तर सर्वश्रुत आहेच. थोडक्यात इतकाले पैसे देऊन बरेचदा विकतचे दुखणेच पदरात घेतल्यासारखे होते.

काही कामे करायची होती त्यामुळे आईकडे-नाशिकला जायचा दिवस व वेळ ठरवता येत नव्हती. शेवटी आई-बाबांना अचानक जाऊन सरप्राइज करूयात असे ठरवून सकाळी आठलाच घर सोडले व खोपटचा स्टँड गाठला. बाबांचे वाक्य होतेच मनात घोळत. दर दहा मिनिटांनी कुठली ना कुठली गाडी असतेच. जरा जडच बॅग होती शिवाय पर्स व एक हँडबॅगही होती. सामान असले की माझा अर्धा धीर खचतो. सामान हवे असते आणि नकोसेही वाटते या मनाच्या अवस्थेमुळे चिडचिडल्यासारखे होत राहते. तर एकीकडे आई-बाबांना किती आनंद वाटेल हेही उत्साह धरून ठेवायचा प्रयत्न करते. पूर्वी वंदनाच्या समोर स्टँड आहे तिथेच सगळ्या गाड्या येत पण हल्ली काही वर्षांपासून खोपटला नवीन चांगला मोठा स्टँड सुरू झाल्यापासून गर्दी विभागली गेली आहे. त्यातून सकाळची वेळ, फारशी गर्दी नव्हती. रिक्शातून उतरल्या उतरल्या एकदम दोन कुत्री कुठुनशी आली अंगावर पण जरा हडहड केल्यावर पळाली लागलीच.

आठची एशियाड मिळेलच या हिशोबाने मी आले खरी पण ती अगदी डॉटला निघून गेलेली. चौकशी वर जाऊन विचारले तर म्हणे की," ताई, तुम्ही रिक्शातून उतरत होता तेव्हा नाहीका एक एशियाड धुरळा उडवत गेली तीच की आठची नाशिक. आता एकदम नवालाच आहे दुसरी ’ डायरेक्ट ’ गाडी. पण तुम्हाला नाशिकलाच जायचे ना मग ही काय शिर्डी उभी हाय ना समोरच. आत्ता पाच मिनिटात निघलं, जावा की चढून. शिटा बी खाली आहेत उगाच कशाला नऊपर्यंत इथं तडमडत राहायचं अन येळं नासायचा. " एकदम ट्रूथ सांगून तो रिकामा झाला. म्हटले चला इथे बसण्यापेक्षा एसटीत बसावे. किमान रस्त्याला लागलो याचा तर आनंद मिळेलच.

एकदम कुठून इतके गोत जमा झाले कोण जाणे पण दहा मिनिटात बस बरीच भरली व आम्ही निघालो. मजल दरमजल करीत प्रत्येक गावात आत शिरून ’ च्या- पाणी-पेट्रोल ’ भरीत व तालात खडखड करत आमची वरात झोकात चालली होती. घोटिला गाडी गावात न जाता बाहेरच थांबली. पंधरा मिनिटे थांबेल असे म्हणून ढवळ्यापवळ्या गायब झाले. बरीच लोकं वैतागली होती. माझ्या शेजारी एक अत्तराचा बिझनेसवाला बसला होता. सारखा मोबाईल कानाला चिकटलेला होताच व गाडी गावात शिरली की याचे ब्लडप्रेशर चढायला लागे. त्याला खूप घाईने नाशिकला पोचायचे होते आणि बस तिच्याच तालात होती. घोटिला गाडी थांबताच हा उतरला व नाशिककडे जाणाऱ्या खाजगी वाहनांना लिफ्ट मागू लागला. त्याचे नशीब जोरावर होतेच लागलीच लिफ्ट मिळाली आणि तो अंतर्धान पावला.

पंधरा मिनिटाने ' ढ व प ' डुलत डुलत आले. तसे सगळे प्रवासीही पटापट आपापल्या जागांवर स्थिरावले. ढवळ्याने बसचा कान पिळला दोन मोठे मोठे श्वास टाकले व हाळी ठोकली, " कारे, डाग मोजलेस ना? आहेत का सगळे जागच्या जागी, का एखादा तेवढ्यात सांडला?" हे उद्गार ऐकून बसमध्ये सौम्य खसखस पिकली. पवळ्या मागून मोजत मोजत आला आणि गपकन माझ्यापाशी थांबला. मला मोजले आणि शेजारच्या रिकाम्या जागेकडे पाहत म्हणाला, " च्यायचं बेनं, घातलाच घोळ. सांडला रे, एक डाग कमी आहे. मघाधरून फार चुळबूळ करत होतंच, आता कुठे उलथलंय कोण जाणे. आर थांब, गाडी बंद कर. त्याला हुडकून आणतो. " झाले गाडी थांबली.

मी आणि पुढच्या सीटवरील एक मुलगी, आम्हा दोघींव्यतिरिक्त कोणीच त्या माणसाला निघून जाताना पाहिले नव्हते. कंडक्टर उतरणार तोच मी त्याला काय घडले ते सांगितले, लागलीच त्या मुलीनेही दुजोरा दिला. पण कंडक्टर काही पटकन मानेना. तो उतरलाच खाली. दहा मिनिटे इकडेतिकडे शोधून आला पुन्हा आमच्याकडे. मला म्हणाला, " ताई, तुम्ही नक्की पाहिले ना त्याला जाताना? अवो नाहीतर उद्या नसती बलामत यायची. एक डाग मागे राहिला म्हणून ही बोंब उठेल अन डोचक्याला लयी ताप होईल." त्याला चारचारदा सांगितले तेव्हा कुठे शेवटी त्याने घंटी मारली आणि आम्ही निघालो.

राहून राहून मला नवल वाटत होते. एक माणूस यांना न सांगता खुशाल निघून गेला व हा एसटीचा कंडक्टर मात्र त्याला दहा-पंधरा मिनिटे शोधून आला तेही तो गेलाय असे आम्ही सांगत असताना. आम्हा दोघींकडून स्टँपपेपरवर लिहून नाही घेतले एवढेच इतके वेळा वदवून घेतले. नाहीतर ते खाजगी बसेसवाले. अमुक वेळेला या नाहीतर बस गेलीच समजा. तेही शोधतात माणसांना पण इतका ओरडा-आरडा करतील, एखादे वेळी म्हाताऱ्या माणसाला वेळ लागतो, तर कधी टॉयलेटला मोठी रांग असते. पण हे लक्षात कोण घेतोय हो. एस्टी-एशियाड बंद पडलीच तर प्रथम दुसरी बस तरी मागवतील नाहीतर येणाऱ्या-जाणाऱ्या एस्टींना थांबवून एक ना एक प्रवाशाची सोय लावून दिल्याशिवाय कंडक्टर-ड्रायव्हर हलायचे नाहीत. तिकिटेही तीच चालतात.

एसटी-एशियाडवालेही जोरात गाडी चालवतातच. अगदी रस्ता फक्त आमच्यासाठीच असल्यासारखे दामटतात. अनेकवेळा आपण एसटी-एशियाडला झालेल्या भयंकर अपघाताच्या बातम्याही वाचतोच. परंतु प्रमाण निश्चित कमी आहे. हे ड्रायव्हर अतिशय निष्णात आहेत व त्यांच्या चाचण्याही वारंवार होत असतात. त्यांच्याबद्दल बऱ्याच लोकांच्या तक्रारीही आहेतच, त्यात तथ्यही आहेच. चांगल्या गोष्टींबरोबर वाईट गोष्टीही असतातच. असे असले तरीही महाराष्ट्रातील लोकांना इच्छित स्थळी पोचवण्याचे अतिशय महत्त्वाचे काम इमाने इतबारे गेली कित्येक वर्षे ही सेवा करते आहे. आजकाल तर प्रवासी हा देव हे ब्रीदवाक्य करून, " हात दाखवा एस्टी थांबवा " वगैरे घोषणा व त्यांची अमल बजावणीही जोरदार होते आहे. १९४८ पासून सुरू झालेल्या या सेवेची व्याप्ती आता फारच मोठी झाली आहे. १६,००० पेक्षा जास्त बसेस आहेत.’ शिवनेरी ’ ही वातानुकुलीत सेवाही काही वर्षांपासून सुरू केली आहे. चाकरमाने व सामान्य जनतेला शक्यतितकी सुविधा पुरविणारा ' लाल डब्बा + एशियाड ' खरेच कौतुकास्पद.