उंधीयो

थंडीची चाहूल लागली की दिल्ली मटार आणि उंधीयो हे दोन्ही हटकून बाजारात दिसू लागतात. मटारच्या लांब भरलेल्या हलक्या हिरवा रंग असलेल्या तजेलदार शेंगा जातायेता लक्ष वेधून घेतात. त्याचबरोबर सुरती पापडी, तिचे सोललेले दाणे, जांभळी-काळपट छोटी छोटी वांगी आणि कोनफळे. खंडेलवाल, प्रशांत व टिपटॉपकडे उंधीयोचे बोर्ड खुणावू लागतात. अनेक ठिकाणी घरगुती उंधीयोही मिळतो. गुजरातची खासियत असलेला उंधीयो महाराष्टात कधीचाच रुळलाय. अगदी रांग लावूनही उंधीयो घेणारे लोक घाटकोपरच्या टिपटॉपकडे पाहिलेत.

तशी ही बरीच खटपटीची भाजी आहे. त्यामुळे बहुतांशी बाहेरून आणण्याकडेच कल असतो. परंतु बाहेरच्या उंधीयोत प्रचंड तेल बदबदलेले असते आणि अनेकवेळा चक्क दुकानाच्या समोरील फुटपाथवर बसून तिथे काम करणारी पोरे तयारी करताना दिसतात. त्यावर उडणारी धूळ, येताजाता लोकांचे चाललेले ख्यॉखूं... आणि इतरही काही... पाहिले की अगदी कसेसेच होते. तरीही ती खायची वासना चक्क डोळेझाक करायला लावते आणि आपण खातोच. मात्र मिळतच नाही म्हटल्यावर हीच खादाडीची इच्छा अजूनच कटकटायला लागते. शेवटी आळशीपणाची हार आणि जिभेचा विजय होतो. तर असा हा उंधीयो पुन्हा एकदा गेले दोन तीन दिवस छ्ळत होता, सरतेशेवटी आज केला. आता माझा छळवाद संपलाय म्हणून पोस्टतेय. कदाचित तुम्हालाही आवडेल. वर म्हटल्याप्रमाणे पुन्हा एकदा सांगतेय की जरा वेळखाऊ व किंचित मेहनत करायची तयारी ठेवून उंधीयो करावा लागेल. मात्र एकदा केलात की तब्येतीत हाणता येईल.

मैत्रिणींनो एकदा ही मेहनत करून नवर्‍याला खिलवलेत नं की पुढच्या वेळी ( आणि ती वेळ लगेच येईल ) जेव्हां, ’ पुन्हा कर गं ’ ची फर्माइश येईल तेव्हां, " ए नाही रे. आत्ताच तर केला होता. खूप मेहनत होते. तुला काय तू मस्त मज्जेने खाशील. " असे म्हणून आढेवेढे घेतलेत की लगेच नवरा किमान दिखाव्यापुरते तरी म्हणेलच, " हात्तिच्या! त्यात काय मोठे. चल मी मदत करतो तुला. " बस. मग पुढे काय करायचे ते मी सांगायला नकोच....

वाढणी : चार माणसांना दोन वेळा पुरेल.

उंधीयो हा खरे म्हणजे नुसताच खाल्ला जातो. वाडग्यात उंधीयो घेऊन त्यावर चमचाभर लिंबाचा रस, कोथिंबीर, दोन चमचे शेव व सणसणीत हिरवी चटणी घालून गरमागरम उंधीयो डोळे, जीभ व मन यासगळ्यांनी खायचा. पहिला वाडगा संपेतो कोणाशी बोलायचे नाही की टिवी पाहायचा नाही.

( साहित्याची लांबलचक यादी पाहून पळ काढू नका. खयालों में जा ...... )


साहित्य:

छोटी जांभळी-काळी वांगी दहा ते बारा
दोन मध्यम रताळी साल काढून तीन तुकडे करून
दोन मोठे बटाटे साल काढून तीन तुकडे करून
सुरती पापडीच्या शेंगा चारशे ग्रॅम/ फ्रोजन घेतल्यास एक पाकीट
सुरती पापडीचे सोललेले दाणे पाव किलो/ फ्रोजन घेतल्यास एक पाकीट
कोनफळ अर्धा किलो : दोन इंचांचे चौकोनी तुकडे करून घ्यावेत
कच्ची केळी दोन घेऊन त्याचे प्रत्येकी दोन तुकडे करून

एक मोठी कोथिंबिरीची जुडी पाने व काड्या वेगवेगळ्या करून घ्यावी व दोन्ही चिरून ठेवावे.

अर्धी वाटी तेल, दोन चमचे तूप

पाच - सहा चमचे लाल तिखट, दीड चमचा हळद, चार - पाच चमचे धणेजिरे पूड, एक चमचा गरम मसाला.
( आवड व झेपेल तितके प्रमाण वाढवावे, )

दोन चमचे चिंचेचा घट्ट कोळ.

एक चमचा साखर व चवीनुसार मीठ.


मसाल्यासाठी :

एक मोठा लसणाचा गड्डा सोलून तुकडे करून : पाच-सहा चमचे तरी हवेतच
चार चमचे आल्याचे चिरलेले तुकडे
बारा-पंधरा हिरव्या मिरच्या चिरून
पाऊण वाटी तीळ
चार चमचे सुके खोबरे ( शक्यतो तयार खीस मिळतो तो घ्यावा )
अर्धी वाटी चिरलेल्या कोथिंबिरीच्या काड्या


मुठीये करण्यासाठी :

अर्धी मेथीची जुडी: पाने खुडून धुऊन चिरून घ्यावीत
( जर ताजी मेथी मिळाली नाही तर फ्रोजन मेथी घ्या. तीही हाताशी नसेल तर कसुरी मेथी तीन चमचे घ्या )
तीन चमचे डाळीचे पीठ
दोन चमचे तांदुळाचे पीठ
दोन चमचे रवा
चार चमचे गव्हाचे पीठ
एक लसूण पाकळी ठेचून, एक हिरवी मिरची बारीक चिरून
पाव चमचा ओवा, एक चमचा हळद, हिंग व दोन चमचे लाल तिखट
चवीनुसार मीठ व एक चमचा तेल

तळण्याकरिता तेल.

हिरवी चटणी :
(ऐच्छिक )

पाच ते सहा हिरव्या मिरच्या बारीक चिरून, एक पेरभर आले बारीक चिरून, एका लिंबाचा रस, मूठभर चिरलेली कोथिंबीर व स्वादानुसार मीठ.

कृती :

वांगी धुऊन डेखं काढून मधोमध चीर करून घ्या. रताळी-बटाटे व केळाचे तुकडे धुऊन घ्या. ताजी सुरती पापडी मिळाल्यास दोरे काढून संपूर्णच ठेवा. दाण्यासाठी आणलेल्या सुरती पापडीतले दाणे काढून झाले की तीही घ्या. कोनफळ स्वच्छ धुऊन ( फार माती असते याला लागलेली ) साल काढून तुकडे करून घ्या.

आता मसाल्यासाठी दिलेले सगळे साहित्य घेऊन मिक्सरला घालून वाटून घ्यावे. अगदी गंधासारखे नको परंतु एकजीव व्हायला हवे. साधारण एक मोठा वाडगा भरून मसाला तयार होईल.

एका मोठ्या जाड बुडाच्या पातेल्यात किंवा कुकरमध्ये अर्धी वाटी तेल घालून तापत ठेवावे. चांगले तापले की वाटलेला मसाला घालून परतावे. आंच मध्यम ठेवावी. मसाला गुलाबीसर होईतो परतायचा. मात्र आंच मध्यम ठेवूनच.

तोवर परातीत मुठीये करण्यासाठी दिलेले सगळे साहित्य घेऊन पाणी न घालता मळावे. मेथी धुऊन घेतलेली असल्याने / फ्रोजन घेतल्यासही ती ओलीच असते, थोडेसे पाणी अंगचेच असते. एकदा का सगळे मिश्रण एकजीव होऊ लागले की लागेल तितकेच पाणी घालून पुरीची कणीक जितपत घट्ट भिजवतो तितपत घट्ट गोळा तयार करावा. जरासा तेलाचा हात लावून या गोळ्याचे छोटे छोटे गोळे करावे किंवा लांबट मुटके करावे. कढईत तेल चांगले तापवून आच मध्यम करून सोनेरी रंगावर तळून घ्यावे.

मुठीये करत असताना मसाला परतत राहावा. तेल सुटू लागलेले दिसले की रताळी व बटाटे घालून हालवून अर्धी वाटी पाणी घालून झाकण ठेवून एक सणसणीत वाफ काढावी. ( दहा मिनिटे ) नंतर कोनफळ, सुरती पापडी व तिचे दाणे घालावे, त्यावर चिरलेली कोथिंबीर पसरून मिश्रण हालवून पुन्हा अर्धी वाटी पाणी घालून वाफ काढावी. ( सात आठ मिनिटे )

आता बटाटे व रताळे बरेचसे शिजले असतील. वासही सुटू लागलेला असेल. मिश्रणाचा कच्चा रंग बदलून थोडीशी तकाकी दिसेल. त्यावर वांगी व केळी घालून उरलेली सारी कोथिंबीर व अर्धी वाटी पाणी घालून हलक्या हाताने ढवळून वाफ काढावी. ( सात-आठ मिनिटे ) आच आपण मुळातच मध्यम ठेवली आहे ती तशीच हवी.

झाकण काढून लाल तिखट, हळद, धणेजिरे पूड, गरम मसाला व चवीनुसार मीठ घालून मिश्रण हलकेच ढवळून दोन मिनिटे झाकण ठेवावे. अर्धी वाटी पाण्यात चिंचेचा कोळ मिसळून ते पाणी व साखर जवळपास शिजलेल्या उंधीयोत घालून ढवळावे. उंधीयोला तेल सुटू लागलेले दिसत असेलच. तयार करून ठेवलेले मुठीये घालून जर पाणी अगदीच कमी वाटले ( उंधीयोला रस्सा असत नाही परंतु ते कोरडेही नसते. जिथल्या तिथे प्रकारात ते मोडते. ) तर वरून पाण्याचा एक हबका मारावा व झाकण ठेवून सात-आठ मिनिटे ठेवून आचेवरून उतरवावे. झाकण काढून त्यात तूप मिसळून लगेच झाकण ठेवावे. ( तुपाचा स्वाद मुरू द्यावा )

वाढताना शक्यतो एखादे वांगे, केळे, बटाटा, रताळे, कोनफळ, पापडी-दाणे व दोन तीन मुठीये येतील असे सगळे वाढावे. लिंबू, कोथिंबीर, शेव व हिरवी चटणी घालून गरम गरम, नुसते अथवा पुरी किंवा फुलक्यांबरोबर खावे.

टिपा:

सुरती पापडी व तिचे दाणे उंधीयोसाठी हवेतच.

फ्लॉवर, फरसबी, कोबी, टोमॅटो, सिमला मिरची, वगैरे सारख्या भाज्या यात घालू नयेत. कंद चालतील.

तिखट, धणेजिरे पूड व मसाला घालताना हात थोडा सैलच सोडावा.

मुठीये करताना थोडे जास्तच करावेत. घरातले सगळेजण निदान दोन दोन तरी पळवतातच. आणि आपणही एखादा हळूच मटकावतोच.

इतकी मेहनत करून बनविलेला उंधीयो किमान दोन तीनदा तरी खाता यावा म्हणून... पण जर फक्त एकाच वेळेपुरता हवा असेल तर वरील साहित्य वापरून केलेला उंधीयो साधारण आठ ते दहा माणसांना पुरावा.

उंधीयोतील भाज्या शक्यतो मोडू/ गाळ होऊ देऊ नयेत. अखंड राहायला हव्यात. त्यासाठी अडस होईल असे पातेले अजिबात घेऊ नये.

अजून वाचतायं.... का फोटू पाहून पळ काढलात??? आता मी मात्र कलटी मारतेयं.... कुठे? पानं घेतलीत नं ...... .