पराधीन आहे जगतीं पुत्र मानवाचा.........

डॉ. हिरेमठांनी ऑपरेशन झाल्या झाल्या बाहेर येऊन आईला व मला सगळे व्यवस्थित झाल्याचे सांगितले. अर्ध्या पाऊण तासात तुझ्या बाबांना अती दक्षता विभागात हालवतो. आता अजिबात काळजी करायची नाही. तुम्ही दोघी पहाटेपासून एक मिनिटही इथून दूर गेला नसाल, जा जरा चहा तरी घेऊन या. मी तुमच्या दोघींपैकी कोणालाही इथे भरती करून घेणार नाही, तेव्हां पळा. असा प्रेमळ दम देऊन डॉक्टर पुन्हा बाबांकडे गेले. बाबा अजूनही ऑपरेशन थियेटर मध्येच होते.

रूबीच्या अँजोप्लॅस्टी व ग्राफी जिथे होते त्या विभागातच आम्ही पहाटेपासून बसलो होतो. आजूबाजूला आमच्यासारखीच धास्तावलेली, विमनस्क मने होती. सात तास एकाच कॉरीडॉरमध्ये वावरणारे अनेक जीव व त्यांच्या मनातील विचारांची आवर्तने राहून राहून दिसत होती. कोणीही फारसे कोणाशी बोलत नव्हते. तरीही मनातला कोलाहल, येणारे आठवणींचे उमाळे, मनातल्या मनात मागितली जाणारी माफी, चुकांची कबुली, स्वतःला दिलेली दूषणे. हा विचारही नको असे मन म्हणत असले तरी अपरिहार्यपणे सारखा समोर उभा ठाकलेला प्रश्न, जर काही भयंकर घडलेच तर पुढे काय? नाही नाही असे काही होणार नाही असे म्हणत पुन्हा पुन्हा झटकलेली मान, गालावर मारलेल्या चापट्या.

सूर्य उगवला, कोवळी उन्हे अवतरली, हळूहळू उन्हाचा ताप वाढू लागला. पाहता पाहता आग ओकू लागला. निसर्ग दिवसाच्या वर येण्याबरोबर स्वतःची रूपे बदलत होता. पण त्याची दखल इथले एकही मन घेत नव्हते. काहींची बरीच माणसे अवतीभोवती असल्याने ती लगबग करीत कॉफी/चहा आणत होती. बळजोरीने एकमेकांना पाजत होती. तर काहींचे नातलग आता आपल्याला किती भार पडतोय याचा अंदाज घेत होती. पाय फार अवघडले म्हणून मी उठून फेऱ्या मारू लागले. या कॉरीडॉरला लागूनच एक बऱ्यापैकी मोठी गच्ची आहे. बाथरूम्स, प्यायच्या पाण्याचे तीन-चार नळ. टेबले-खुर्च्या, सिमेंटचे चौकोनात बांधलेले कट्टे, गरम चहा-कॉफी व बिस्किटे आणि डाव्या हाताला एक उघडीच -अर्ध्या भिंती वर छप्पर व आत तीन बाजूंनी बांधून काढलेले सिमेंटचे कट्टे असलेली एक खोलीसदृष्य जागा आहे. गच्चीत बरीच गर्दी होती. काळजीचे स्वर हळूहळू कुजबुजत होते. चर्चा सुरू होत्या.

चालता चालता मी या डाव्या कोपऱ्यातल्या कट्ट्यावर टेकले. डोळे मिटले. गदिमांचे, " सांग मला रे सांग मला आई आणखी बाबा यातून, कोण आवडे अधिक तुला? " हेच गाणे सकाळपासून ऐकू येते होते. बाबांच्या अनेक छोट्याछोट्या गोष्टी आठवत होत्या.... मन गाण्यातील शब्दांबरोबर हिंदोळे घेत होते तोच एक घुसमटलेला- उरी फुटलेला हुंदका आला. क्षणभर वाटले भास झाला. सगळेच जण एकाच बोटीत असल्याने पटकन आवाजाचा माग लागेना. तोच पुन्हा आवाज आला. कोपऱ्यात एक म्हातारे बाबा गुडघ्याला कवळ घालून डोके खुपसून बसले होते. उमाळ्यावर उमाळे येऊन गदगदून रडत होते. आवाज बाहेर फुटू नये म्हणून टॉवेलचा बोळा तोंडाशी धरला होता.

गावाकडून आले असावेत. शेतकरी कदाचित. अगदी फाटकी शरीरयष्टी होती. कधीकाळी पांढरा असलेला सदरा व धोतर आता कळकट झाले होते. पायाला मोठ्याला भेगा होत्या. रापलेला रंग अन राठ खरखरीत हात त्यांचे काबाडकष्ट दाखवत होते. आजूबाजूला कोणीच दिसेना. एकटेच असावेत. कोण बरे असेल यांचे इथे ऍडमिट? त्यांचे घुसमटून घुसमटून रडणे थांबतच नव्हते. त्यांना तसेच सोडूनही जाववेना पण पुढे होऊन बोलावे का न बोलावे? त्यांना अजून त्रास तर होणार नाही.... काही समजेना. शेवटी उठले आणि चहावाल्याकडून चहाचा एक ग्लास घेतला. बाबाच्या समोर जाऊन मांडी घालून बसले. तसे त्याने पटकन वर पाहिले. ओतून आलेले डोळे, फाटलेले मन अन सुकलेले ओठ जरासे थरथरले. नुसताच कण्हल्यासारखा कुठल्याश्या यातनांच्या डोहातून आल्यासारखा एक आवाज तोंडातून निघाला.

माझ्या मनात बाबांच्या आठवणींचा पूर, बाबांचे ऒपरेशन सुखरूप पार पडू देत चा जप त्यात यांचा हा स्वर सगळे बांध तोडून गेला. अश्रू वाहू लागले. आईसमोर एकदाही मी आसवे तरळूही दिली नव्हती. डोळे न पुसताच मी विचारले, " बाबा चहा घ्याल का? तुमच्या आजारी माणसासाठी तुम्हाला निदान काही दिवस तरी जगायलाच हवे ना? घ्या नं.... " असे म्हणत मी त्यांच्या हातावरून हात फिरवत राहिले. डोळे पुसून त्यांनी चहा घेतला. मला हातानेच सुखी राहा गं बाय असे म्हणून पुन्हा नजर खाली लावून बसले. ते पाहून मी हलकेच निघाले. आईशेजारी येऊन बसले. त्या सत्तरीच्या आसपास असलेल्या बाबांचे कोण असेल बरे इथे हा प्रश्न रेंगाळतच राहिला. नंतर बराच वेळ मी पुन्हा बाहेर गेले नाही आणि ते बाबा मला आसपास दिसले नाहीत.

डॉक्टरांनी बळजोरीने आम्हा दोघींना तिथून बाहेर काढल्यावर आम्ही खाली आलो. रूबीच्या गेटमधून आत शिरल्या शिरल्या कँटिन आहे. चहा-कॉफी व वडा, इडली-सांबार, समोसे, पुरी-भाजी सारखे पदार्थ तिथे मिळतात. सारखा माणसांचा राबता असतोच. आईला एका कट्ट्यावर बसवून मी कॉफी घेऊन आले. बाबांचे ऑपरेशन व्यवस्थित झाले होते. मी आणि आई आनंदात होतो. कॉफी घेत एकीकडे मी भरभर तीनचार फोन केले. आम्ही दोघी पुन्हा वर जायला निघालो. येताना एका झाडाखाली पाय पोटाशी घेऊन बसलेली तीन मुले-साधारण पंधरा-बारा-आठ असे वय असेल. बावरलेले- हरवलेले खिन्न चेहरे, वाट पाहणारे-आपले माणूस शोधणारे डोळे. मला एकदम बाबाची आठवण आली.... ही पोरे त्याचीच कोणी असतील का? अजूनही त्या बाबाचे कोण आजारी आहे तेही कळले नव्हते.

वर जाताना पुन्हा लक्ष गेले त्या मुलांकडे आणि समोरून बाबा येताना दिसला. ती त्याचीच नातवंडे होती. मी व आई आणि बाबा एकाचवेळी त्या मुलांपाशी पोचलो. बाबाला आजूबाजूचे काहीही दिसत नव्हते. त्याला पाहून पोरे तटकन उठून उभी राहिली. सगळ्यांकडे एकवार पाहून तिघांना त्याने त्याच्या मिठीत कवटाळले. दोन्ही लहान पोरे बावरून गेली पण मोठ्याला कळले होते," आज्या आरं बोल की, आमचा बाबा........ आमचा बाबा बरा आहे ना?" आज्याने त्यांना तसेच घट्ट जवळ घेत खाली बसवले. एकमेकांच्या खांद्यावर हात ठेवत डोक्याला डोकी लावत चौघे धुळीत अनवाणी पायांनी, बोडक्या डोक्याने उकिडवे बसले. आज्याने डोळ्यातले पाणी मुठीने पुसले अन म्हणाला, " पोरांनो बापूस ग्येला तुमचा. ग्येला माझा पोर ग्येला रं पर तुम्ही डरू नका. मी तुमचा आज्या अजून जिता हाय. आता माय बी म्याच अन बापूस बी म्याच. एकडाव किती रडायचं ते प्वाटभर रडून घ्या. नंतर अजाबात कोणी बी डोळ्यातून पाणी काढायचं न्हाय. तुमच्या बापसाचे तेवढेच श्वास लिवलेले होते. पर तुमचा पुरा जलम जायचा आहे. रडत बसून त्यो निभनार न्हायी तवा सारखं डोळं गाळून जमायचं न्हायं. त्यो त्याच्यावाटचे भोग काढून गेलाय आपले अजून बाकी हायेत. मी येतोच त्याला घेऊन मग जाऊ सांगाती घरला. घाबरू नगा तुमच्या आज्यांच्या काळजात अजून ताकद हाय. समदं होतंय. " असे म्हणत तोही पोरांसोबत असहाय आक्रोश करू लागला.

मी, आई व अजून काही जण हे ऐकत होतो. सारेच हेलावलेले, रडत होते. पोरांच्या पाठीवरून हात फिरवून बाबाला नमस्कार करून मी व आई वर आलो. जिने चढताना जाणवत राहिले एक जीव जगला होता तर एक जीव अनेक जीवांना पोरके करून अनंतात विलीन झाला होता.

दैवजात दुःखे भरतां दोष ना कुणाचा
पराधीन आहे जगतीं पुत्र मानवाचा

जिवासवें जन्मे मृत्यू, जोड जन्मजात
दिसे भासतो तें सारें विश्व नाशवंत

अतर्क्य ना झालें काहीं, जरी अकस्मात
मरण-कल्पनेशीं थांबे तर्क जाणत्यांचा

काय शोक करिसी वेड्या, स्वप्निंच्या फळांचा ?
दुःखमुक्त जगला का रे कुणी जीवनांत ?........ गदिमांचे शब्द अन बाबूजींचा आवाज माझे काळीज चिरत राहिला.